Herkennen van pijn bij katten
Het is heel moeilijk vast te stellen of een kat pijn ervaart. Vaak wordt ten onrechte aangenomen dat een kat geen pijn kan hebben omdat hij niet miauwt. Van nature zullen katten echter niet duidelijk laten zien dat ze lijden. Regelmatig denken eigenaren dat hun kat angst vertoont, terwijl later blijkt dat dit gedrag voortkwam uit pijn. In dit artikel gaan we in op pijn bij katten en welke signalen kunnen aangeven dat er iets mis is met uw kat.
Wat is pijn?
Pijn is een ervaring die uit meerdere elementen bestaat: een sensorische component (hoeveel pijn doet iets), een emotionele component (hoe voelt u zich hierdoor) en een functionele component (de invloed ervan op dagelijkse activiteiten). Acute pijn heeft als functie het lichaam te beschermen tegen (verdere) verwonding en om herstel te stimuleren. Het is dus een normale en tijdelijke lichamelijke (ontstekings)reactie op weefselschade. Bij chronische pijn vinden er veranderingen plaats in ruggenmerg en hersenen, wat leidt tot sensibilisatie (toename van gevoeligheid). Dit betekent dat de pijn intenser wordt, langer aanhoudt en zich kan uitbreiden naar andere gebieden. Fantoompijn is een voorbeeld van chronische pijn door zenuwbeschadiging. Sensibilisatie kan al na een paar uur optreden, en chronische pijn is vaak moeilijker te behandelen. Het is daarom belangrijk om pijnklachten al in een vroeg stadium aan te pakken.
"Katten kunnen spinnen als ze zich ontspannen voelen, maar ook als ze pijn of ongemak ervaren"
Hoe meet u pijn bij katten?
De mate waarin een kat pijn beleeft, is afhankelijk van het individu. Daarom is het moeilijk om een gestandaardiseerd scoresysteem voor pijn te ontwikkelen. Het bepalen van pijn bij mensen kan al lastig zijn, maar dit is bij dieren nog veel ingewikkelder. Fysiologische waarden, zoals bloeddruk, hartslag en ademfrequentie, zijn niet specifiek genoeg voor het vaststellen van pijn. Momenteel wordt het nauwkeurig observeren van (veranderingen in) gezichtsuitdrukking, lichaamshouding en gedragingen gezien als de beste methode om te bepalen of en hoeveel pijn een kat heeft. Er zijn verschillende scoresystemen ontwikkeld, maar de meeste zijn nog niet uitgebreid geverifieerd en vaak niet geschikt voor het beoordelen van chronische pijn.
Pijnsignalen
Let op de volgende signalen die kunnen wijzen op pijn bij uw kat
- Toegeknepen ogen of het derde ooglid voor het oog trekken
- In elkaar gedoken of gehurkt zitten.
- Mottige vacht met uiteenstaande haren.
- Spinnen of knarsetanden.
- Meer slapen of juist onrustig gedrag.
- Niet of minder spelen.
- Voorzichtiger uitrekken of krabben aan de krabpaal.
- Schrikachtig gedrag en/of zich verstoppen of terugtrekken.
- Op andere plekken zitten dan normaal.
- Minder op hoge plekken springen of een stramme gang.
- Zich minder wassen of (lokaal) meer wassen en/of krabben.
- Agressie naar mensen en andere dieren.
- Plotseling niet graag geaaid, geborsteld of opgepakt willen worden.
- Onzindelijkheid.
- Verminderde eetlust en gewichtsverlies.
- Vocalisatie.
Stress en angst versus pijn
Een stressreactie is een normale, natuurlijke reactie van het lichaam die ervoor zorgt dat een kat goed kan reageren in bepaalde situaties. Stress ontstaat wanneer een prikkel of gebeurtenis in de omgeving van de kat niet voorspelbaar of beïnvloedbaar is. Wanneer een prikkel kort aanwezig is, neemt de stressreactie weer af. Blijft een relevante prikkel echter langdurig bestaan, dan ontstaat chronische stress. Het kan moeilijk zijn om een onderscheid te maken tussen stress en pijn. Een kat die pijn ervaart, zal ook stress ervaren, en chronische stress kan weer voor gezondheidsproblemen zorgen. Zowel (chronische) stress als pijn kunnen leiden tot een verhoogde schrikreactie, angst of agressie.
Ook het onderscheid tussen angst en pijn kan lastig zijn. In onze praktijk hebben we meermaals meegemaakt dat eigenaren contact opnamen omdat hun kat plotseling bang was geworden. Vaak bleek deze angst te verklaren, bijvoorbeeld omdat de kat uit het raam was gevallen of de eigenaar nieuwe meubels had aangeschaft. Het leek erop dat de kat zich vanwege die angst verstopte, maar het is belangrijk om te realiseren dat er altijd een medische oorzaak kan zijn die dit gedrag (mede) verklaart. Een lichamelijk onderzoek door de dierenarts is in dergelijke gevallen altijd verstandig. In twee praktijkvoorbeelden bleek na onderzoek dat de kat die uit het raam was gevallen meerdere ribben had gebroken en veel pijn leed. De andere kat had een niet-operabele tumor in de buik. Hoewel de gedragingen aanvankelijk als angst werden gezien, bleken de katten veel pijn te ervaren. Gelukkig kon de dierenarts snel handelen.
Gedragsveranderingen en uitingen van pijn
Katten zijn van oorsprong solitaire jagers. Dit betekent dat ze geen groepsgenoten hebben die hen helpen voedsel te vinden of hen beschermen wanneer ze gewond raken. Het tonen van zwakte heeft geen sociale functie en kan zelfs riskant zijn in de aanwezigheid van grotere roofdieren. Daarom is het moeilijk vast te stellen dat een kat pijn heeft. Er is geen standaardgedrag dat een kat vertoont bij pijn. Een belangrijke aanwijzing dat een kat zich niet prettig voelt, is een (plotselinge) verandering in gedrag. Om gedragsveranderingen te signaleren, is het belangrijk om te weten hoe uw kat zich normaal gedraagt.
Bij (plotselinge) hevige pijn is dit meestal goed te herkennen. De kat is lethargisch, stil en afwezig, of juist heel beweeglijk en vocaliseert (miauwt of krijst). Bij katten die matige pijn ervaren of chronisch ongemak hebben, kunnen subtiele gedragingen wijzen op pijn. Een goed voorbeeld is een kat die blaasgruis heeft en pijn ervaart tijdens het plassen. Deze kat gaat de kattenbak vermijden en plast in huis. Dit is voor de meeste eigenaren een signaal om contact op te nemen met de dierenarts. Echter, niet elke gedragsverandering is zo duidelijk.
Denk aan een oudere kat die gedurende enkele maanden steeds langer op een slaapplekje ligt. Hoewel het minder actieve gedrag voor de hand lijkt te liggen omdat de kat ouder is, kan het ook zijn dat de kat pijn heeft bij het bewegen en zich daarom meer terugtrekt. Het merendeel van de oudere katten krijgt last van gewrichtsproblemen, en bij 65 tot 90 procent van de katten van tien jaar of ouder zijn röntgenologische veranderingen zichtbaar in de gewrichten. Wees daarom ook alert op veranderingen in gedrag van uw kat over een langere periode, zoals in activiteit en gedrag, en houd het kattenbakgebruik in de gaten. Veranderingen in eetlust en wijzigingen in eet- en drinkpatronen kunnen ook voorkomen. De vachtverzorging kan verslechteren, en een kat kan minder sociaal worden, sneller geïrriteerd raken of agressie vertonen. Pijn kan defensief agressief gedrag en vermijdingsgedrag bij de kat opwekken, en welke uitingen van pijn een kat vertoont, is deels afhankelijk van het betrokken orgaansysteem.
Valkuilen
Veel eigenaren denken dat hun kat geen pijn heeft om de volgende redenen:
- Hij is oud: ouderdom op zich is geen ziekte, maar gaat gepaard met het ontstaan van aandoeningen en kwaaltjes die vaak behandeld kunnen worden. Een (half)jaarlijkse gezondheidscheck bij oudere katten en ondersteuning thuis kan helpen de kwaliteit van
leven zo hoog mogelijk te houden. - Hij miauwt of schreeuwt niet: de meeste katten zullen niet snel vocaliseren als ze (chronische) pijn voelen. Bij een plotselinge hevige pijn zal een kat wel schreeuwen of miauwen.
- Hij reageert niet op lichamelijk onderzoek: een kat die door de dierenarts wordt onderzocht zal niet snel pijn laten zien. Door de stress en mogelijk de angst voor (het bezoek aan) de dierenarts vertonen katten vaak een acute stressreactie, waarbij onder andere adrenaline vrijkomt in het bloed. Hierdoor zullen de meeste katten geen reactie laten zien op aanraking of juist hevig reageren op alles wat de dierenarts doet.
- Hij is bang: het gedrag dat een kat laat zien bij angst en hevige pijn kan sterk op elkaar lijken. De omstandigheden waaronder de angst is ontstaan zijn dus heel belangrijk om mee te nemen bij deze observatie. Ook gedragingen als gevolg van pijn en chronische stress kunnen erg op elkaar lijken.
- Hij springt soms nog wel op het aanrecht: pijn en pijngedrag kan wisselend optreden. Daarnaast kan een kat bij een heel sterke beloning de pijn zoveel mogelijk negeren om de beloning te verkrijgen. Let dus goed op de context van het wel of niet uitvoeren van bepaalde gedragingen.
- Mijn kat spint vaak dus hij voelt zich lekker: katten kunnen spinnen als ze zich ontspannen voelen, maar ook als ze pijn of ongemak ervaren. Het komt regelmatig voor dat een kat hard spinnend op de onderzoekstafel bij de dierenarts zit. Je kunt vaak uit de context opmaken dat de kat in die situatie niet ontspannen is.
Pijnlijke aandoeningen bij katten en gerelateerd gedrag
Veelvoorkomende aandoeningen bij katten die gepaard gaan met chronische pijn zijn gewrichtsproblemen, gebitsproblemen, blaasproblemen, chronische maagdarmproblemen, verstopping, leverproblemen, alvleesklierontsteking en tumoren. Katten met gewrichtsproblemen kunnen bijvoorbeeld aarzelen bij het springen, mispringen, minder hoog springen, opstapjes gebruiken of zich met de voorpootjes optrekken en hard landen bij het neerkomen.
Bij pijn tijdens het urineren of ontlasten kunnen katten naast onzindelijkheid ook subtielere signalen vertonen. U kunt bijvoorbeeld opmerken dat de kat de urine of ontlasting niet meer begraaft in de kattenbak, de bak aarzelend benadert en weer wegloopt. Vaak miauwen katten ook klagend tijdens het plassen of poepen, staan ze hoger bij of tijdens het plassen, beweegt het puntje van hun staart tijdens het zittend plassen, persen ze tijdens het plassen of poepen, rennen ze weg na het gebruik van de kattenbak, en wassen ze zich vaker onder de staart of buik.
We hebben ook gezien dat katten die last hadden van blaasgruis plotseling agressief werden naar hun eigenaar. Buikpijn is bij katten niet altijd goed merkbaar. In zulke gevallen hebben we meegemaakt dat een kat soms met een gebogen rug loopt, zich veelvuldig uitrekt (beginnen met de voorpoten en het achterwerk omhoog ‘stretchen’) en blaast naar de eigenaar of de buikspieren aanspant bij aanraking van de buik.
Bij een pijnlijk gebit zien we vaak dat een kat minder eet of een voorkeur voor natvoer ontwikkelt. Verder kan het voorkomen dat de kat voer morst, blaast en wegrent van het voer, met de kop schudt, niest en herhalende kaakbewegingen maakt tijdens het eten, drinken of zichzelf wassen. Daarnaast hebben we ook waargenomen dat een kat plotseling op ongewone plekken gaat liggen, zoals in de badkuip of op de tegels. Helaas bleek in deze gevallen bij nader onderzoek door de dierenarts dat de katten ernstig ziek waren.
Conclusie
Voor het herkennen van pijn is het belangrijk te weten wat de normale gedragingen van de individuele kat zijn. Er is geen standaardgedrag dat een kat laat zien als hij pijn ervaart. Observeer het gedrag van je kat dus goed en wees alert op veranderingen. Als de kat (plotseling) ander gedrag vertoont of je herkent een of meerdere pijnsignalen, dan is het verstandig om contact met de dierenarts op te nemen. Soms is het ook voor de dierenarts niet direct mogelijk om vast te stellen of de kat pijn ervaart. Een ervaren gedragstherapeut kan jou en je dierenarts hierbij helpen. Samen met jou als eigenaar brengt de gedragstherapeut de afwijkingen in het normale gedrag van je kat in kaart. Hierbij worden ook de eventuele factoren beoordeeld die stress en/of angst kunnen veroorzaken. Op deze manier kunnen we in samenwerking met de dierenarts komen tot een optimaal behandelplan voor jouw kat.