Label Dé specialist in diergedrag
Logo Tinley Gedragstherapie voor Dieren
Menu
Label Dé specialist in diergedrag
Logo Tinley Gedragstherapie voor Dieren
Menu
Label Dé specialist in diergedrag
Logo Tinley Gedragstherapie voor Dieren

Sociaal gedrag

Het sociale systeem van onze huiskatten

Er is lang gedacht dat de kat een solitaire diersoort is. Katten jagen namelijk alleen en hun prooi is afgestemd op een eenpersoonsmaaltijd. De meeste wilde katachtigen zijn inderdaad solitair, uitgezonderd de leeuw die in groepen leeft. Inmiddels is echter bekend dat het sociale systeem van onze huiskatten behoorlijk flexibel is en dat ze zowel alleen als in groepen kunnen leven.

Solitaire, ofwel alleen levende diersoorten vormen geen blijvende sociale relaties en brengen het grootste deel van hun leven alleen door. Onderzoek suggereert dat de meeste katten die zonder menselijke interventie leven solitair zijn. Dit heeft voornamelijk te maken met het aanbod van voedsel; wanneer er namelijk onvoldoende voedsel is, zullen katten zich moeten verspreiden en worden er geen groepen gevormd. Katten zoeken elkaar in dit soort omstandigheden alleen op tijdens het paren, en in het geval van de poes tijdens het grootbrengen van de kittens. Contactmomenten zullen ze zoveel mogelijk beperken en proberen te coördineren door hun omgeving met hun geur te markeren.
 
Katten kunnen in groepen leven als er voldoende voedsel beschikbaar is.
Katten kunnen in groepen leven als er voldoende voedsel beschikbaar is.

In groepsverband levende katten

Als katten in groepen leven dan is dit vaak rondom een geconcentreerde voedselbron en onderdak, zoals bij een boerderij of in de stad. De meeste groepen bestaan uit verwante poezen, hun vrouwelijke nakomelingen en de nog niet volwassen mannelijke nakomelingen. Verschillen in het aantal groepsleden zijn gebaseerd op de hoeveelheid voedsel, de verwantschap tussen individuen, ziekten en menselijk ingrijpen. Groepen boerderijkatten variëren van twee tot elf volwassen poezen, waarvan op z’n minst sommigen verwant zijn. Spontane uitwisseling van poezen tussen groepen is zeldzaam. Dit komt waarschijnlijk doordat poezen, hoewel ze zich binnen hun eigen groep meestal tolerant ten opzichte van elkaar opstellen, buitenstaanders, zowel poezen als katers, aanvallen. Wanneer er jonge kittens in de groep zijn, worden deze aanvallen vaak heftiger. Opvallend is wel dat ook in groepen levende katten een groot deel van hun tijd alleen doorbrengen.

"Poezen helpen elkaar bij de bevalling."

Poezen

De samenwerking tussen poezen lijkt er vooral op gericht te zijn de kans op overleving van de kittens te vergroten. Poezen helpen elkaar bij de bevalling en wassen en bewaken elkaars kittens. Indringers worden buiten gehouden en de samenwerkende poezenmoeders zorgen ervoor dat alle kittens voldoende voeding krijgen. Een poes paart vaak met meerdere katers en kan dus een nestje werpen met kittens van verschillende vaders. Deze onzekerheid over het vaderschap kan bij katers de agressie en het risico op doding van de kittens verminderen. Ook kan het in genetisch opzicht voor poezen handig zijn een zo divers mogelijk nestje kittens te krijgen.

Katers

Jonge katers blijven vaak nog in de buurt van hun moeder of groep, maar vanaf 6 tot 36 maanden trekken ze meestal weg uit de omgeving van hun moeder. De leefgebieden van katers overlappen elkaar niet sterk, tenzij de populatiedichtheid heel hoog is. Ook is er weinig bewijs voor samenwerkingsverbanden tussen katers. In het paarseizoen worden de leefgebieden echter groter en overlappen ze elkaar meer. Katers proberen dan zoveel mogelijk toegang tot de poezen te krijgen. Volwassen katers zijn dus slechts losjes verbonden met poezengroepen. Toch blijkt uit een grote boerderijstudie dat katers ook onderdeel van een poezengroep kunnen zijn. Dergelijke familiekaters beschermen niet alleen de groep maar geven ook de kittens hulp en zorg.

 

Leefgebieden

Katten hebben zowel een leefgebied als een territorium. Het zogenaamde leefgebied wordt gebruikt voor activiteiten als jagen en exploreren. De omvang varieert van 0,1 tot 0,8 hectare voor gevoerde katten, tot 270-420 hectares voor katten in het wild. Het leefgebied van een poes omvat voldoende voedsel en schuilplaatsen voor haarzelf en de nog van haar afhankelijke kittens. De omvang van het leefgebied van een kater wordt bepaald door de beschikbaarheid van vruchtbare poezen, ongeacht of deze alleen of in een groep leven, en de mate van competitie tussen katers. Het leefgebied van katers is gemiddeld 3,5 keer zo groot als dat van poezen. In huis blijken volwassen katers ook meer kamers te gebruiken (gemiddeld 5,4) dan poezen (gemiddeld 3,9).

"Territoria worden regelmatig gepatrouilleerd en gemarkeerd."

Territorium

Katten hebben niet alleen een leefgebied maar ook een territorium. Dit is het gebied dat actief verdedigd wordt tegen vreemden. Over het algemeen is een territorium kleiner dan een leefgebied maar in het geval van de huiskat kunnen leefgebied en territorium hetzelfde zijn. Katers zijn territorialer dan poezen en vormen grotere en meer vaststaande territoria. 

Territoria zijn meestal klein genoeg om te kunnen overzien en worden regelmatig gepatrouilleerd en gemarkeerd. Hoewel katten in groepen kunnen leven, vormen de meeste katten een sterkere band met hun leefgebied en territorium dan met een sociaal wezen. Dit maakt katten zeer honkvast, in tegenstelling tot bijvoorbeeld honden die graag overal heen gaan zolang ze maar in gezelschap zijn van hun roedel.

Dominantie

​Groepsdieren zoals honden vormen meestal een dominantiehiërarchie om onderlinge agressie te reguleren en toegang tot bronnen zoals voedsel te bemiddelen. Wanneer een individu wijkt voor een ander individu, en wanneer dit wijken een gevolg is van eerdere interacties tussen twee individuen, is het dier dat wijkt ondergeschikt, en het dier waarvoor uitgeweken wordt dominant. Wanneer we de dominantieverhoudingen tussen verschillende paren binnen een groep kennen, kunnen we dus een zogenaamde dominantiehiërarchie in kaart brengen. Bij katten die in een groep leven is het bestaan van een dergelijke hiërarchie nog onderwerp van discussie. Een kat neemt bijvoorbeeld geen voer weg van een ander, zoals een dominant dier zou doen in een rigide sociale hiërarchie. In plaats daarvan wachten katten vaak hun beurt af, net als bij de eerder genoemde ontmoeting op een paadje.

Omrollen-is-geen-onderdanigheid-kat
Omrollen is geen onderdanigheid (en ook geen uitnodiging om de buik te aaien!)

"Poezen lijken niet te verschillen in rang, net als gecastreerde katers."

Uitgaansrooster

Hoewel een territorium verdedigd wordt, kunnen katten leefgebieden delen. Binnen het leefgebied wordt er gebruik gemaakt van paadjes naar bepaalde locaties. Het gebruik van deze paadjes is niet gebaseerd op dominantie maar op een passief ‘wie het eerst komt wie het eerst maalt’ principe. Katten die tegelijkertijd op een kruispunt van een dergelijk paadje arriveren, kunnen soms lang blijven zitten, elk wachtend tot de ander het initiatief neemt. Wie gebruik mag maken van bepaalde paadjes en locaties lijkt afhankelijk te zijn van het deel van de dag. Een dergelijk ‘uitgaansrooster’ of een verdeling van het gebied geeft katten de mogelijkheid om interacties te vermijden. Door afstand te houden kun je namelijk confrontaties uit de weg gaan. 

Katten leven dus niet willekeurig verspreid in een ruimte maar maken gebruik van een ruimte-indeling. Vaststaande dagelijkse activiteiten helpen vaak de ruimte tussen de individuen te bewaren. Ook huiskatten zijn geneigd het huis in individuele zones te verdelen, daarom kan de toevoeging of verwijdering van een huisgenoot ook zo verstorend zijn.

Posities

Hoewel er dus geen sterk bewijs is voor een sociale rang, lijken er in de kattenwereld wel verschillende posities te bestaan. Een daarvan is die van de dominante kater. Deze is meestal groter en ouder dan andere katers. Een dergelijke despoot kan de weg van anderen blokkeren, hen grijpen, naar beneden duwen en bestijgen. Poezen lijken niet te verschillen in rang, net als gecastreerde katers. Daarnaast kunnen er ook een of meer paria’s zijn; dit zijn katten die continu een lagere lichaamshouding in aanwezigheid van andere katten laten zien. Ze lopen om andere katten heen, trekken zich terug wanneer een andere kat nadert en vermijden oogcontact.

 

Sociaal gedrag

Zonder een hiërarchisch raamwerk is de stabiliteit van sociale groepen afhankelijk van de aanwezigheid van sociaal gedrag. Bij katten lijken gedragingen zoals elkaar wassen, tegen elkaar aanwrijven en samen slapen de sleutel tot sociale harmonie. Dergelijk gedrag zorgt ervoor dat er een sociale relatie tussen individuen gevormd wordt en dat er een gemeenschappelijk geurprofiel binnen een groep tot stand komt. 

Niet alle katten in multi-kat huishoudens beschouwen zichzelf als onderdeel van een sociale groep. Het kan voorkomen dat in een huishouden met vijf katten er slechts twee sociaal gedrag naar elkaar vertonen. Om het vreedzaam samenleven tussen katten in een dergelijk huishouden te bevorderen, is het belangrijk om op verschillende plekken in huis bronnen aan te bieden: water, voer, kattenbakken, slaapplekjes, verstopplekjes, hoge plekken en krabmogelijkheden. De katten kunnen elkaar dan altijd vermijden als ze willen, zodat gedragsproblemen voorkomen worden.

De kat is een solitaire jager.
De kat is een solitaire jager.
Deskundige én diervriendelijke hulp nodig?

Op welke leeftijd kunnen we kittens van
hun moeder en nestgenoten scheiden?

Als we een kitten als huisgenootje willen, staan we voor de vraag op welke leeftijd we het kitten het beste kunnen scheiden van de moeder en nestgenoten. Het bepalen van de ideale scheidingsleeftijd hangt af van verschillende factoren. De vraag is niet alleen op welke leeftijd het kitten zelfstandig kan eten maar ook wanneer het een goede afweer heeft opgebouwd en voldoende sociale vaardigheden heeft ontwikkeld. Daarnaast is het de vraag op welke leeftijd het aanpassings- en herstelvermogen het grootst is, en of het kitten voldoende gestimuleerd wordt in de omgeving waarin het opgroeit.

Kittens kennen gevoelige perioden die gekenmerkt worden door een onderdrukking van angst (angstinhibitie).
Kittens kennen gevoelige perioden die gekenmerkt worden door een onderdrukking van angst (angstinhibitie).

Zelfstandig eten

Op het moment van scheiding zal een kitten uiteraard in staat moeten zijn om zelfstandig te eten, zich te ontlasten en om vast voedsel te verteren. Kittens beginnen gemiddeld rond vier weken vast voedsel te eten (2). De spijsvertering van het kitten is dan in staat om zowel melk als vast voedsel te verteren zodat een overlapperiode mogelijk is (6,9). Het kitten wordt gestimuleerd om vast voedsel tot zich te nemen doordat de moeder de kittens gaat vermijden en prooi mee gaat nemen (16). Dit zogenaamde speenproces speelt mogelijk ook een rol bij het leren omgaan met frustratie; een kitten dat melk wil, wordt op een gegeven moment geweigerd terwijl het daarvoor wel melk kreeg. Een niet doorlopen speenproces zou ertoe kunnen leiden dat een kitten niet met deze frustratie leert omgaan waardoor het op latere leeftijd mogelijk eerder agressie vertoont (13). De meeste bronnen melden dat het speenproces zeven á acht weken na de geboorte is voltooid (16,10). Vanuit dit oogpunt bezien, zou het kitten de moeder kunnen verlaten op een leeftijd van 7-8 weken.

Afweersysteem

Omdat de scheiding van de moeder en het weghalen uit de vertrouwde omgeving tot stress leidt en daarmee tot een vermindering van de afweer, is het belangrijk dat een kitten op het moment van scheiding een goed afweersysteem heeft opgebouwd. Als een kitten geboren wordt is het afweersysteem nog nauwelijks ontwikkeld (15). In de eerste weken krijgt het kitten bescherming tegen infectieziekten via antistoffen uit (vooral) de eerste moedermelk (12). Het kost tijd voordat de eigen afweer van het kitten ontwikkeld is maar inenting kan bijdragen aan bescherming tegen een aantal ernstige ziektes. In Nederland is inenten vanwege de registratie van de gebruikte vaccins (www.fidin.nl) echter pas mogelijk vanaf 8-9 weken. Omdat inenting pas twee weken later een (goede) bescherming geeft, zou het dus vanuit het oogpunt van het afweersysteem niet verstandig zijn om kittens eerder dan 10-11 weken leeftijd te scheiden.

Aanpassings- en herstelvermogen

Als een kitten wordt gescheiden en naar een nieuwe omgeving verhuist, is het ook belangrijk dat het kitten zich goed kan aanpassen en zich goed kan herstellen. Het is tenslotte een ingrijpende verandering. Kittens kennen gevoelige perioden die gekenmerkt worden door een onderdrukking van angst (angstinhibitie) (4,11). Op de leeftijd van ongeveer drie weken start de zogenaamde primaire socialisatiefase, een belangrijke gevoelige periode waarin het kitten leert bepaalde diersoorten, inclusief soortgenoten, te accepteren. Bij katten loopt deze gevoelige periode tot ongeveer negen weken; kittens zijn dan nieuwsgierig en optimaal geneigd om sociaal contact aan te gaan (11) en hebben een groot aanpassings- en herstelvermogen (2). Recent is voor kittens ook een secundaire socialisatiefase voorgesteld, lopende van ongeveer negen tot zestien weken. Echter, na de primaire socialisatiefase neemt de neiging om angstig te reageren op nieuwe dingen (de zogenaamde vermijdingsrespons) toe, en neemt het vermogen zich aan te passen en te herstellen af (17). In dit opzicht zou de scheiding dus beter vóór de leeftijd van negen weken plaats kunnen vinden omdat het kitten dan beter kan wennen aan een nieuwe omgeving (met mogelijk ook andere diersoorten of nieuwe prikkels waar het nog niet eerder mee in contact is geweest).

Omgeving

Wat ook een rol speelt bij de bepaling van de scheidingsleeftijd is de omgeving waarin het kitten opgroeit. De invloed van de omgeving is niet alleen belangrijk in de hiervoor genoemde socialisatieperiode. Voor de leeftijd van drie weken kan de invloed van de omgeving namelijk ook grote gevolgen hebben op het zenuwstelsel van het kitten en daarmee op de (latere) stressbestendigheid (2,14,16). Het vanaf de geboorte aanbieden van voldoende omgevingsprikkels en contact met mensen en andere diersoorten is dus belangrijk voor een adequate ontwikkeling van het kitten. Veel fokkers houden moeder en kittens apart van andere dieren en (vreemde) mensen. Hoewel dit begrijpelijk is vanuit hygiëneoogpunt, biedt het kittens geen optimale leefomgeving. Kittens die vrij weinig gewend zijn, worden naarmate ze ouder worden steeds terughoudender (17). Ook wennen ze langzamer en ervaren ze meer stress. Daarom zouden kittens die onvoldoende gestimuleerd worden beter vóór het eind van de gevoelige periode (negen weken) naar hun nieuwe omgeving kunnen verhuizen.

De optimale leeftijd hangt echter ook af van de situatie waarin het kitten terechtkomt.
De optimale leeftijd hangt echter ook af van de situatie waarin het kitten terechtkomt.

Sociale vaardigheden

Op het moment van scheiding is het ook van belang dat het kitten voldoende sociale vaardigheden heeft ontwikkeld. Hiervoor is contact met de moeder en nestgenoten essentieel (2,3,13). Kittens starten sociale contacten met andere kittens en hun moeder rond een leeftijd van vier weken. Hierbij spelen verschillende vormen van spel een rol, waaronder sociaal spel (10,16). In dit spel leren kittens onder andere hun reacties te matigen, dat wil zeggen hun nagels in te trekken en hun beten te controleren. Kittens die dit niet leren, kunnen later spelagressie gericht op soortgenoten (en mensen) vertonen; het kitten speelt dan te ruw, gebruikt zijn klauwen en bijt ongecontroleerd (10). Het sociaal spel start rond vier weken, begint te pieken bij negen weken en loopt tot veertien weken (3). Of een kitten tot veertien weken in het nest moet blijven, is echter de vraag omdat het spel tussen de kittens aan het einde van de sociaal spel periode steeds vaker in een conflict ontaardt. (3,16). Ook is het onduidelijk welke periode binnen de vier tot veertien weken relevant is voor het leren matigen van spelreacties. Op een leeftijd van vijf weken wordt het bijten pijnlijker en het krabben effectiever dus start het leren van fysieke pijngrenzen mogelijk al vroeg in het sociaal spel (1). Naast voldoende contact met soortgenoten is het ook van belang dat het kitten met menselijk gezelschap of andere diersoorten om heeft leren gaan, ofwel gesocialiseerd is met mensen en andere dieren. De piekperiode voor socialisatie met mensen is van twee tot zeven weken (7,8). Het is belangrijk dat kittens gedurende die periode regelmatig en door verschillende mensen worden aangehaald. Kittens die daarnaast ook contact met een vriendelijke hond hebben en worden blootgesteld aan huishoudelijke geluiden blijken met een vriendelijke hond hebben en worden blootgesteld aan huishoudelijke geluiden blijken later zelfs nog minder angstig voor mensen (5). Voor de ontwikkeling van sociaal gedrag naar soortgenoten, mensen en andere diersoorten is het dus van belang dat het kitten minimaal tot negen, en mogelijk tot veertien weken, contact heeft met soortgenoten, en dat het kitten van de 2e tot de 7e week een goede socialisatie met mensen en andere diersoorten heeft doorlopen.

Ontwikkeling-kitten---scheidingsleeftijd

"Het is tenslotte een ingrijpende verandering"

De ideale scheidingsleeftijd

Hoewel een kitten met zeven á acht weken zelfstandig kan eten, zich kan ontlasten en vast voedsel kan verteren, is de huidige wettelijke minimumleeftijd van zeven weken geen goede scheidingsleeftijd. Wat wel een goede scheidingsleeftijd is, hangt af van verschillende factoren, maar is geen kwestie van ‘hoe later hoe beter’. Vanuit het aspect van het afweersysteem is het niet verstandig om kittens voor 10-11 weken leeftijd weg te halen uit de vertrouwde omgeving. Voor wat betreft de ontwikkeling van sociaal gedrag zitten er mogelijk voordelen aan het bij de moeder en nestgenoten blijven tot veertien weken.

Toch kunnen er goede redenen zijn om een kitten eerder te scheiden dan deze leeftijden. Als de socialisatie met mensen en andere dieren beperkt is en een kitten onvoldoende omgevingsprikkels ervaart, zou het kitten beter voor het eind van de gevoelige periode (negen weken) gescheiden kunnen worden. Ook als de socialisatie en de leefomgeving wel optimaal zijn, is het mogelijk beter om het kitten eerder te scheiden. Na negen weken neemt de angstrespons namelijk toe en het aanpassings- en herstelvermogen af, terwijl een verhuizing naar een nieuwe omgeving veel van een kitten vraagt. Hier spelen individuele verschillen natuurlijk ook een rol; hoe stabieler het kitten van aard is, hoe minder moeite het kitten zal hebben om zich aan te passen aan nieuwe omstandigheden, ook na de gevoelige periode.

De optimale leeftijd hangt echter ook af van de situatie waarin het kitten terechtkomt. Indien het kitten samen met een ander kitten geplaatst wordt, of in een huis komt met andere sociale katten en dus sociale vaardigheden kan blijven oefenen, is een scheidingsleeftijd van tien weken mogelijk ideaal. Het kitten heeft dan (mits geënt op acht weken) voldoende afweer opgebouwd en is in staat zich nog prima aan te passen en te herstellen.

Dit artikel is een samenvatting van het discussiestuk van het Platform Verantwoord Huisdier-bezit dat is aangeboden aan het Ministerie van Landbouw op het PVH symposium ‘Scheiden doet lijden’ van 27 maart 2010.

Literatuur:

  1. Baerends-van Roon, J.M. & Baerends, G.P., The Morphogenesis of the Behaviour of the Domestic Cat, 1979.
  2. Beaver, B.V., Feline Behavior. A Guide for Veterinarians, 2003.
  3. Bradshaw, J.W.S., The Behaviour of the Domestic Cat, 1992.
  4. Bradshaw, J.W.S., Horsfield, G.F., Allen J.A. et al., Feral Cats: their role in the population dynamics of Felis catus, Applied Animal Behaviour Science, 1999, 65, 273-283.
  5. Casey, R.A. & Bradshaw, J.W.S., The Effects of Additional Socialisation for Kittens in a Rescue Centre on their Behaviour and Suitability as a Pet, Applied Animal Behaviour Science, 2008, 114, 196-205.
  6. Harper, E.J. & Turner C.L., Age-related changes in apparent digestibility in growing kittens, Reproduction Nutrition Development, 2000, 40, 249-60.
  7. Karsh, E.B., The effects of early handling on the development of social bonds between cats and people, In: New Perspective on our Lives with Companion Animals, ed Katcher, A.H. & Beck, A.M., 1983a.
  8. Karsh, E.B., The effects of early and late handling on the attachment of cats to people, In: The Pet Connection, ed Anderson, R.K., Hart, B.L. & Hart, L.A., 1983b.
  9. Kienzle, E., Carbohydrate metabolism of the cat, Journal of Animal Physiology and Animal Nutrition, 1993, 70, 89-96.
  10. Landsberg, G., Hunthausen, W. & Ackerman, L., Handbook of Behavior Problems of the Dog and Cat, 2003.
  11. Overall, K.L., Clinical Behavioral Medicine for Small Animals, 1997.
  12. Pasteret, P-P., Griebel, P., Bazin, H. & Govaerts, A., Handbook of vertebrate immunology, 1998.
  13. Rochlitz, I., ed The Welfare of Cats, 2007.
  14. Seitz, P.F.D., Infantile Experience and Adult behavior in Animal Subjects. Age of Separation from the Mother and Adult Behavior in the Cat, Psychosomatic Medicine, 1959, 21,353-378.
  15. Tizard, I.R., Veterinary immunology: An introduction, 2000.
  16. Turner, D.C. & Bateson, P., The Domestic Cat. The biology of its behavior, 2000.
  17. Yin, S., Low Stress Handling, restraint and behavior modification of Dogs & Cats, 2009.
Deskundige én diervriendelijke hulp nodig?

Bevorderen van een goede relatie tussen hond en kat

Als eigenaar houd je van beide dieren en wil je ze het liefst beide houden. In zo’n geval is het belangrijk, vooral voor het welzijn van de kat, om te kijken of je de situatie kunt verbeteren. Immers verplicht boven leven omdat je beneden angstig bent voor de hond is geen goede situatie. Er zijn gevallen waarin dit soort situaties weer te hertrainen zijn door middel van gedragstherapie. In sommige gevallen is de situatie niet meer om te keren, vaak omdat het bij de introductie al verkeerd is gelopen. Een goede stapsgewijze introductie kan veel ellende voorkomen en zorgt voor de grootste kans op een vriendschap tussen kat en hond.

Gedragstherapeuten maken het vaak mee; katten die boven wonen sinds er een hond in huis is. Zoiets wil je als eigenaar natuurlijk niet, maar het is nou eenmaal zo gelopen. Eerst kwam de kat door het hele huis, maar sinds de komst van de hond durft hij niet meer van de trap af te komen. De hond jaagt de kat achterna en de kat kiest ervoor om boven te blijven wonen.
 

De introductie: veelgemaakte fouten

Als dierenliefhebber is het moeilijk om je voor te stellen dat jouw geliefde kat of hond niet vriendelijk gaat reageren op de komst van een nieuw dier in huis. Met deze roze bril op, zijn veel eigenaren geneigd om eerst ‘uit te proberen’ hoe het gaat. De nieuwe pup wordt mee naar binnen genomen en de kat des huizes mag wennen vanaf de keukentafel. De pup blaft en springt enthousiast tegen de tafel, het is misschien wel voor het eerst dat hij een kat ziet. De kat blaast en rent richting de trap naar boven. De pup ziet de kat bewegen en rent erachteraan. Dat is een leuk spel voor de hond. De kat echter, vlucht voor zijn leven. De pup staat kwispelend onderaan de trap te kijken waar die interessante kat is gebleven. De eerste kennismaking heeft bij beide indruk gemaakt; de pup heeft geleerd hoe interessant het is om de kat te achtervolgen en de kat heeft geleerd dat de kleine herriemakende hond beter vermeden kan worden. Geen goede basis voor een vriendschap.

Sommige eigenaren hebben het (foute) advies gekregen om hond en kat ‘het te laten uitzoeken’, zodat er een bepaalde hiërarchie wordt bepaald. Het is belangrijk om te begrijpen dat de sociale organisatie van honden en katten verschilt en veel complexer is dan het bepalen van een rangorde. Het ideale plaatje waarbij de kat de ene keer de hond op zijn snuit slaat waardoor de hond levenslang respect voor de kat heeft, heeft niets met rangorde te maken maar meer met een leerervaring. Of deze leerervaring standhoudt de rest van hun leven is maar de vraag. De kat en hond het zelf laten uitzoeken is risicovol en dus geen verstandig besluit.

De voorbereiding

Wanneer hond en kat in één huishouden moeten leren samenleven, is het belangrijk om de omgeving van tevoren aan te passen. De ruimte moet voor de kat voldoende hoge plekken bevatten, zodat de kat op een hoge veilige plek kan gaan liggen waar de hond niet bij kan komen. Zeker voor een stressgevoelige kat moeten er meerdere hoge plekken zijn, want een onzekere kat beweegt het liefst via hogere plekken naar een andere locatie in de woonkamer, en in het begin niet via het midden van de woonkamer. De kattenbak en voerbak van de kat moeten buiten het bereik van de hond gezet worden. 

Het plaatsen van traphekjes in deuropeningen kan hierbij een handig middel zijn. Zo kan de kat wel in andere ruimtes komen en rustig naar de kattenbak gaan, of kan hij eten terwijl de hond achterblijft achter het hekje. Bij een actieve jonge kat kun je kiezen voor een laag traphekje zodat de kat er overheen kan springen, maar er zijn ook hoge traphekjes met een speciale kleine opening waar een kat doorheen kan lopen. Naast het gebruik van traphekjes kan het, afhankelijk van de hond, handig zijn om na te denken over het af en toe gebruiken van een hondenbench of kennel waar de hond lekker even met een kluif apart gezet kan worden zodat de kat veilig leert te bewegen.

Wanneer een angstige kat moet gaan samenwonen met een hond, dan is het zinvol om te overleggen of het tijdelijk gebruik van stressverlagende middelen verstandig is om de introductie soepeler te laten verlopen. Ook het eerder laten ruiken van hondengeuren of laten horen van blafgeluiden via de computer kan voordelen opleveren in het gewenningsproces.

Van sommige hondenrassen is het te verwachten dat ze makkelijker samenleven met katten dan van andere hondenrassen. Bij de aanschaf van een hond kun je je hierover laten voorlichten door een hondengedragsdeskundige.

De beste introductie: stapsgewijs

Er zijn verschillende manieren waarop je hond en kat met elkaar kunt laten kennismaken. Bij een introductie is de kat meestal de zwakste schakel. Het is van groot belang dat de kat zich veilig voelt en dat er dus een goede controle moet zijn over de hond. De kat zal dus meestal het tempo van de introductie bepalen. In dit voorbeeld gaan we uit van een kat die al in huis woont, geen verleden heeft met het aanvallen van honden en een hond die later zijn intrede doet in de woning.

Apart

Als eerste is het belangrijk dat de kat apart wordt gezet vóórdat de hond binnenkomt; in een eigen kamer met kattenbak en ligplekje. Op deze manier kan de hond eerst even los de woonkamer verkennen en de geur van de kat opnemen. Het is ook goed om de kat alvast te laten kennismaken met de geur van de hond. Dit kun je doen door met een borstel wat haren van de hond eruit te kammen en de kat hier voorzichtig aan laten ruiken. Wanneer de kat bij het ruiken van de hond of horen van de hond al blaast of gromt, moet je voorlopig wachten met de volgende stap en blijven ze gescheiden.

Wanneer de kat nieuwsgierig ruikt aan de haren van de hond, kan de stap genomen worden waarbij ze elkaar voor het eerst zien. De deur van de woonkamer kan op een kiertje gezet worden of er kan een hordeur geplaatst worden. De kat kan niet zomaar naar binnenlopen en de hond is aangelijnd zodat hij niet ineens naar de kat kan rennen. Ze zien elkaar voor het eerst op een afstand zodat gekeken kan worden hoe zij beiden reageren. Zo kun je bepalen wat de beste strategie gaat zijn.

Wanneer de kat niet agressief reageert (dus geen staren, geen blazen, geen grommen), is het mogelijk om de deur verder te openen. In de meeste gevallen blijft de kat op een afstand en heeft de hond de neiging om te gaan naderen. Het is belangrijk om de hond te leren dat hij rustig blijft zitten. Hiervoor mag de hond frequent met veel koekjes beloond worden. Je kunt de kat ook met lekkers lokken richting de deur zodat ze elkaar zien en leren dat er niets gebeurt. Zo krijgt de kat vertrouwen en de hond leert dat rustig gedrag iets prettigs oplevert.

Je krijgt geen tweede kans voor een eerste indruk; voorkom angst en najagen door een stapsgewijze introductie.
Je krijgt geen tweede kans voor een eerste indruk; voorkom angst en najagen door een stapsgewijze introductie.

Vervolgstappen

De vervolgstappen worden bepaald door de reactie van hond en kat. Als beide dieren ontspannen zijn, kunnen ze onder supervisie bij elkaar blijven. Wanneer er nog spanning is, gaat de deur weer dicht tot het volgende trainingsmoment. In het begin is het belangrijk dat als de kat in de buurt is, dat de hond onder controle is. Dat wil zeggen aangelijnd, achter een traphekje of in een bench. Zolang de hond de kat opgewonden wil benaderen en de kat is schrikkerig, mag de hond niet los bij de kat. Dat vergt best wat van een eigenaar. Het is dan zinvol om kat en hond van elkaar te scheiden door de woonkamerdeur te sluiten en dagelijks te oefenen in bijzijn van elkaar.

Dit proces kan soms weken duren, maar kan ook zo gepiept zijn. Het is een kwestie van kijken hoe de dieren reageren en hierop inspelen. Hier gaat het vaak mis, omdat de hond te vroeg wordt losgelaten en de kat gaat najagen. Het is essentieel om dit ongewenste gedrag te voorkomen, want elke keer als dat gebeurt, oefenen ze het ongewenste gedrag (en kan het erger worden!).

Zoek hulp als de kat vermijdingsgedrag blijft vertonen of blijft blazen en grommen, maar ook wanneer de hond blijft loeren en de kat obsessief wil achtervolgen.

Elk vriendelijk gedrag is positief

​Wanneer de kat de hond met opgeheven staart nadert en kopjes wil geven, bij de hond wil liggen of de hond wil likken, kun je vanuit de kat spreken van een sociaal vriendelijke interactie. Bij de hond is sprake van sociaal vriendelijk contact als hij nadert, niet aanstaart, een ontspannen kwispel heeft en wellicht zelfs de kat likt. Dit is het gedrag wat de meeste eigenaren voor ogen hebben als zij een kat en hond nemen. Overigens is dit niet voor elke kat-hond combinatie weggelegd. Het is dus belangrijk om de tijd te nemen voor het introduceren van hond en kat, want hoe soepeler het verloopt hoe groter de kans op een vriendschap.

Dit proces kan soms weken duren, maar kan ook zo gepiept zijn. Het is een kwestie van kijken hoe de dieren reageren en hierop inspelen. Hier gaat het vaak mis, omdat de hond te vroeg wordt losgelaten en de kat gaat najagen.
Dit proces kan soms weken duren, maar kan ook zo gepiept zijn. Het is een kwestie van kijken hoe de dieren reageren en hierop inspelen. Hier gaat het vaak mis, omdat de hond te vroeg wordt losgelaten en de kat gaat najagen.

"Katten vormen het snelst een band wanneer ze vanaf kitten af aan opgroeien met een ander dier."

Vriendschap

Als de kat al in het huis woont en de hond doet later zijn intrede, is de kans op succesvol samenwonen groter. De makkelijkste introductie tussen hond en kat is te verwachten bij dieren die gesocialiseerd zijn met andere diersoorten en niet zo stressgevoelig zijn. Katten vormen het snelst een band wanneer ze vanaf kitten af aan opgroeien met een ander dier. Honden zijn socialer van aard en kunnen makkelijker op latere leeftijd banden vormen met een dier. In de praktijk zie ik vaak katten die níet kunnen samenleven met soortgenoten, maar wel sociaal contact hebben met een hond in huis.

Een hond wordt door deze katten minder snel gezien als competitie. Blijf altijd goed kijken naar de dieren: zij geven het tempo aan van de introductie. Angst en agressie zijn serieuze signalen dat de introductie te snel verloopt, pas het tempo dan direct aan. Voorkom zoveel mogelijk dat dieren elkaar najagen.

Het is fijn als dieren elkaar na een introductie tolereren en met rust laten. Nog fijner is het als dieren met elkaar een interactie aangaan; en er zelfs een vriendschap ontstaat tussen kat en hond.

Katten vormen het snelst een band wanneer ze vanaf kitten af aan opgroeien met een ander dier.
Katten vormen het snelst een band wanneer ze vanaf kitten af aan opgroeien met een ander dier.
Deskundige én diervriendelijke hulp nodig?
Back To Top
Logo Tinley Gedragstherapie voor Dieren

Algemene voorwaarden | Privacyverklaring |
Hulp nodig? Schakel een Tinley-gedragstherapeut in!

© Tinley Gedragstherapie voor Dieren | Het copyright en auteursrecht van alles op deze website behoort toe aan de Tinley Gedragstherapie voor Dieren BV mag daarom niet zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van deze worden gekopieerd, gewijzigd of anderszins gebruikt.